İtikaf, akıl, baliğ (ergen) olan veya temyiz kudretine sahip bir müslümanın beş vakit namaz kılınan bir mescitte ibadet niyetiyle bir süre durması anlamındadır. Ramazanda olabileceği gibi ramazan dışında da itikaf caizdir. İtikaf, Kur’an ve Sünnetle sabittir. Kur’an’da Ramazan ayının gecelerinden söz edilirken; “…Camilerde itikafta iken de hanımlarınıza yaklaşmayın…” (Bakara, 2/187) buyrulur. Başka bir ayette itikaf ibadetinin daha önceki ümmetlerde de yapıldığına işaret edilir (Bakara, 2/125). Hz. Peygamber (s.a.s.)’in özellikle Ramazan içinde ve Ramazanın son on gününde itikaf yaptığını bildiren çeşitli hadis-i şerifler vardır. Hz. Aişe (r.a.)’ın şöyle dediği nakledilmiştir: “Rasulüllah (s.a.s.) Ramazan’ın son on gününde itikaf yapardı. Bu durum vefatına kadar bu şekilde devam etti. Daha sonra Hz. Peygamber (s.a.s.)’in zevceleri itikafı sürdürmüşlerdir” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, II, 67, 129; Buhari, İ’tikaf, 1-18; Ezan, 12, 135; Hayz 10; Müslim, İ’tikaf, 1-6; Ebu Davud, Ramazan, 3; Savm, 77). Hanefilere göre itikafta oruçlu olmak şarttır. (Merğinani, el-Hidaye, I, 132) Şafiiler ise itikafta orucu şart görmez. (Şirbini, Muğni’l-Muhtac, Beyrut, ts. , I, 449, 453).
Ebu Hanife’ye göre içinde beş vakit namaz kılınan her mescidde itikafta bulunmak caizdir. Nafile olan itikafın en azı bir gündür. Ebu Yusuf en az süreyi, bir günün yarıdan fazlası olarak belirlerken İmam Muhammed itikaf için bir saati de yeterli bulur (Merğinani, el-Hidaye, I, 132).
Mescitteki itikaf erkeklere mahsustur. Kadınlar evlerinde mescit edindikleri bir yerde itikafta bulunabilir (Mevsıli, İhtiyar, İst. , ts. , I, 137).
İtikafa giren kimse, camide yer, içer, uyur ve ihtiyacı olan şeyleri mümkün olduğu takdirde camide tedarik eder. Tuvalete gitmek, abdest almak ve gerekli olduğunda gusletmek gibi tabii ihtiyaçları için ise camiden dışarı çıkabilir. Bulunduğu camide cuma namazı kılınmıyorsa, cuma namazını kılmak üzere başka bir camiye gidebilir. Cenaze namazı için ise dışarı çıkamaz. Kendisine veya malına bir zarar geleceği korkusuna kapılması ya da zorla çıkarılması halinde başka bir camiye gitmek üzere içerisinde bulunduğu cami veya mescidden çıkabilir. Bu zorunlu hallerin dışında camiden çıkarsa itikafı bozulur (Merğinani, el-Hidaye, I, 132, 133).
